Το μονότοξο λιθόκτιστο γεφύρι που βρίσκεται στην είσοδο της Κόνιτσας είναι ένα τεχνικό θαύμα και το γνωστότερο αξιοθέατο αυτής της πανέμορφης ακριτικής περιοχής. Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι ταυτόχρονα αποτελεί και ένα σύνορο, το όριο του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Για τον ποταμό που γεφυρώνει, τον Αώο, το σημείο αυτό συνεπάγεται έναν «τεχνητό» ανθρώπινο διαχωρισμό, ανάμεσα στα πρώτα 50 χλμ. που προστατεύονται από την περιβαλλοντική νομοθεσία και τα υπόλοιπα 20 χλμ. που βρίσκονται εκτός, μέχρι τα σύνορα με την Αλβανία.
Κι αυτό είναι κάτι μοναδικό. Μπορεί εμείς στην Ελλάδα, στην Αλβανία και κάποιες άλλες βαλκανικές χώρες να θεωρούμε δεδομένη την εικόνα των μαιανδρισμών ενός ποταμού και της τεράστιας απλωμένης κοίτης του, αλλά στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη σχεδόν το σύνολο των ποταμών δεν ρέουν πια σε φυσική μορφή. Γι’ αυτό και το ποτάμι βρέθηκε στο επίκεντρο μιας ευρύτερης διακρατικής προσπάθειας («Σώστε τη γαλάζια καρδιά της Ευρώπης») με συντονιστή τη γερμανική οργάνωση Euronatur, διεθνείς εταίρους το Riverwatch από την Αυστρία και το Iucn Ecaro, αλβανικό εταίρο την οργάνωση EcoAlbania και ελληνικούς εταίρους τις οργανώσεις MedINA (Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο), Πίνδο Περιβαλλοντική και Green Tank. Το όνομα της πρωτοβουλίας αυτής; «Σώζοντας έναν από τους τελευταίους ποταμούς ελεύθερης ροής στην Ευρώπη: Αώος/Vjosa».
Επιστημονικές μελέτες αποδεικνύουν την εξαιρετική σημασία της λεκάνης απορροής για την προστασία της βιοποικιλότητας.
Από το 2017 η διακρατική αυτή συμμαχία έχει ξεκινήσει έναν αγώνα ώστε ολόκληρη η «απροστάτευτη» σήμερα περιοχή ανάμεσα στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου και την περιοχή Natura του όρους Γράμμου (που περιλαμβάνει τον Αώο και τους βασικούς παραποτάμους του) να ενταχθεί σε καθεστώς προστασίας. «Αφορμή ήταν η εξαγγελία στην Αλβανία μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων κατά μήκος του ποταμού, που τελικά δεν προχώρησε λόγω αντιδράσεων», εξηγεί η Αλεξάνδρα Παππά, συντονίστρια για την προσπάθεια αυτή στη MedINA. «Δημιουργήθηκε μια διακρατική συμμαχία και όλοι μαζί ξεκινήσαμε δράσεις με όραμα τη δημιουργία μιας διασυνοριακής προστατευόμενης περιοχής με επίκεντρο το ποτάμι. Η προσπάθειά μας συνέπεσε με τη συζήτηση που γίνεται σε όλη την Ευρώπη με αφορμή τους στόχους της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, ανάμεσα στους οποίους είναι και η «απελευθέρωση» 25.000 χλμ. ποταμών μέσα στην επόμενη δεκαετία από τεχνητά εμπόδια. Στις περισσότερες χώρες αναζητούν τρόπους για να ξαναδημιουργήσουν αυτό που η Ελλάδα και η Αλβανία έχουν ανέγγιχτο, σχεδόν παρθένο στα χέρια τους». Να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο κομμάτι της περιοχής, που περιλαμβάνει και τμήμα του Αώου, εντάχθηκε εδώ και λίγα χρόνια στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO.
Η προσπάθεια αυτή βασίζεται σε επιστημονική τεκμηρίωση. Στην ειδική περιβαλλοντική μελέτη που εκπονήθηκε το 2005-2008 (αλλά ουδέποτε θεσπίστηκε, τώρα εκπονείται νέα), προστέθηκαν πρόσφατα δύο νέες μελέτες για τη βιοποικιλότητα, που το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ανέλαβε να εκπονήσει για λογαριασμό της Πίνδος Περιβαλλοντική. Αφορούν ορισμένα «εμβληματικά» είδη, όπως η βίδρα, τα μεγάλα θηλαστικά και τα οδοντόγναθα, καθώς και την ιχθυοπανίδα του Αώου. Μια ομάδα πολεοδόμων και νομικών ασχολήθηκε με τις χωροταξικές κατευθύνσεις και το νομικό πλαίσιο, μια ομάδα από το ΕΜΠ με τις ΑΠΕ στη λεκάνη απορροής του ποταμού, ενώ αντίστοιχες μελέτες έχουν γίνει και για το αλβανικό κομμάτι.
«Σήμερα υπάρχουν πολλά σχέδια για μικρά υδροηλεκτρικά στην ελληνική περιοχή του Αώου και των παραποτάμων του. Πρόκειται για μια περιοχή με εξαιρετικά πλούσια βιοποικιλότητα, πολύ σημαντική για τη βίδρα και μεγάλα θηλαστικά όπως το ζαρκάδι και η αρκούδα», εξηγεί η Κική Κατή, επικεφαλής του Εργαστηρίου Διατήρησης της Βιοποικιλότητας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. «Είναι μια περιοχή εξίσου σημαντική με τις υπόλοιπες Natura, η οποία έμεινε εκτός του δικτύου επειδή δεν είχε μελετηθεί αρκετά». Την ίδια άποψη έχει και ο βιολόγος Χαριτάκης Παπαϊωάννου, ερευνητής στο ίδιο εργαστήριο και μέλος της ομάδας που εκπόνησε την πρώτη ειδική περιβαλλοντική μελέτη για την περιοχή. «Είχαμε προτείνει ο Γράμμος να ενταχθεί στο εθνικό πάρκο και ο κάμπος της Κόνιτσας, όπως και το Πωγώνι που έχει πολλά χωριά και παραγωγικές δραστηριότητες να χαρακτηριστεί περιοχή οικοανάπτυξης. Αν είχε συμβεί αυτό, θα είχε προστατευθεί η κοίτη του ποταμού και θα είχε εξασφαλιστεί η συνεχής ροή του». «Ο Αώος είναι ίσως το πιο καθαρό ποτάμι της χώρας μας», συμπληρώνει ο Κωνσταντίνος Τριάντης, δασάρχης Κόνιτσας. «Το ποτάμι δεν έχει σοβαρές πηγές επιβάρυνσης, τα χωριά μας πια έχουν λίγο κόσμο. Θα έπρεπε να προστατευθεί στο σύνολό του για να αναδειχθεί. Πολλές φορές εμείς οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουμε τι έχουμε στα χέρια μας».
«Τα φράγματα, μικρά ή μεγάλα, θα αλλοιώσουν το περιβάλλον»
Υπέρ της προστασίας τάσσεται σχεδόν το σύνολο της τοπικής κοινωνίας. Το ζήτημα βέβαια είναι πώς ο καθένας «ερμηνεύει» την προστασία αυτή. «Προσωπικά τάσσομαι υπέρ της κίνησης αυτής για το διασυνοριακό πάρκο του Αώου», λέει ο Βασίλης Γοργόλης, αντιπεριφερειάρχης Ηπείρου για θέματα περιβάλλοντος. «Οχι μόνο για να διασωθεί η ομορφιά της περιοχής, αλλά και γιατί τα φράγματα, μικρά ή μεγάλα, θα αλλοιώσουν με βίαιο τρόπο το περιβάλλον και θα επηρεάσουν την άγρια ζωή. Το μέλλον της περιοχής βρίσκεται σε δράσεις με μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα». «Ενα καθεστώς προστασίας για τη λεκάνη απορροής του ποταμού θα ήταν χρήσιμο, αλλά υπό προϋποθέσεις, να υπάρχει έλεγχος, αλλά όχι απαγόρευση κάθε δραστηριότητας», εκτιμά ο Μιχάλης Βάκκας, προϊστάμενος της μονάδας διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. «Δεν θα δεχθούμε καμία επέμβαση στον Αώο και τους παραποτάμους του, θα περάσουν… πάνω από το πτώμα μας», λέει ο Γιώργος Σουκούβελος, δήμαρχος Ζαγορίου. «Εμείς θέλουμε τον Αώο όπως μας τον άφησαν οι πατεράδες μας».
Η τοπική κοινωνία έχει στο παρελθόν αντιταχθεί με σθένος στα σχέδια «αξιοποίησης» του ποταμού. «Η Βωβούσα είναι το μόνο χωριό στο οποίο ο Αώος περνάει από μέσα. Το 2013 παρουσιάστηκε ένα σχέδιο δημιουργίας φράγματος, παρά την αντίθεση της τοπικής κοινωνίας. Αποφασίσαμε να κινητοποιηθούμε όχι ακτιβιστικά, αλλά με δημιουργικό τρόπο. Ετσι γεννήθηκε το φεστιβάλ Βωβούσας», λέει ο Καμίλο Νόλλας, φωτογράφος, διοργανωτής του φεστιβάλ. «Το έργο τελικά ακυρώθηκε και το φεστιβάλ έφτασε σιγά σιγά από 8 ημέρες στις 3 εβδομάδες, με μεγάλο ποσοστό εκδηλώσεων αφιερωμένο στο ποτάμι. Τώρα ακούμε ότι ανάλογα σχέδια επανέρχονται. Κατά τη γνώμη μου, όμως, δεν μπορούν να δρομολογούνται χωρίς κοινωνική αποδοχή». Μια αξιοσημείωτη εξέλιξη είναι ότι ο Δήμος Κόνιτσας δρομολογεί την οριοθέτηση του Αώου. Για τον σκοπό αυτό εξασφάλισε από το υπουργείο Εσωτερικών χρηματοδότηση 1,2 εκατ. ευρώ, ένα ποσό ακατανόητα υψηλό. «Εχουμε πρόβλημα με τις αμμοληψίες και τις εκατέρωθεν ιδιοκτησίες», λέει ο δήμαρχος Κόνιτσας, Νίκος Εξάρχου. «Αν κάποιος θέλει να επενδύσει δίπλα στο ποτάμι δεν μπορεί, γιατί δεν γνωρίζουμε το ακριβές όριο της κοίτης». Σύμφωνα με τον κ. Εξάρχου, ένα τμήμα του ποταμού θα διευθετηθεί, θα κατασκευαστεί μια νέα γέφυρα, ενώ θα γίνει ανάπλαση στην παραποτάμια περιοχή ανάμεσα στο παλαιό και το νέο γεφύρι της Κόνιτσας. «Ο κάμπος της Κόνιτσας (σ.σ. από όπου περνάει ο Αώος) είναι υψηλής παραγωγικότητας, δεν θα μπορούσε να γίνει εθνικό πάρκο. Αυτό που χρειάζεται είναι περισσότερος έλεγχος των δραστηριοτήτων των πολιτών από τις υπηρεσίες», καταλήγει. «Η οριοθέτηση από μόνη της δεν είναι κακή», εκτιμά ο κ. Βάκκας. «Το θέμα είναι αν θα γίνει εργαλείο προστασίας του Αώου ή εργαλείο εξυπηρέτησης τοπικών μικροσυμφερόντων». Αξίζει να σημειωθεί ότι η μελέτη οριοθέτησης όλων των λεκανών απορροής του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, έκτασης 2 εκατ. στρεμμάτων, κόστισε λιγότερο από 100.000 ευρώ.
Οι κρατικές υπηρεσίες πάντως δεν έδειξαν ιδιαίτερη θέρμη τον περασμένο χειμώνα, όταν ο Αώος φούσκωσε και… παρέσυρε ένα τμήμα της παλιάς, αποκατεστημένης χωματερής που βρισκόταν δίπλα στην όχθη του. Τα σκουπίδια έφτασαν μέχρι την Αλβανία. «Μόνοι μας μαζεύουμε τα σκουπίδια, που γέμισαν όλο το ποτάμι. Βάζουμε ανθρώπους για ράφτινγκ στον παράδεισο και βλέπουν σακούλες να κρέμονται από τα δέντρα. Μόνο όταν κάναμε μηνυτήρια αναφορά στον εισαγγελέα κινητοποιήθηκαν κάπως», λέει ο Νίκος Κυρίτσης, που δραστηριοποιείται (με την εταιρεία No Limits) στον εναλλακτικό τουρισμό στην περιοχή από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Η περιφέρεια τοποθέτησε πέτρινα «μπλοκ» στο άκρο της χωματερής, όμως συστηματικός καθαρισμός της κοίτης από τα σκουπίδια δεν έγινε ποτέ.
«Ανεξάρτητα με το περιστατικό αυτό, το ποτάμι μας είναι πεντακάθαρο και στηρίζει τις δύο βασικές πηγές εισοδήματος της περιοχής: τη γεωργία και τον εναλλακτικό τουρισμό. Η μόνη πηγή ρύπανσης του ποταμού είναι τα πεστροφοτροφεία», λέει ο κ. Κυρίτσης. «Από τον Αώο ζούμε», συμπληρώνει ο Θύμιος Κυρτζόγλου, ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Γεφύρι» στην Κόνιτσα. «Ερχονται τουρίστες από τη βόρεια Ευρώπη και μένουν άναυδοι, δεν έχουν ξαναδεί φυσικό ποτάμι. Ας δουλέψουμε για να κάνουμε μονοπάτια, ορειβατικά καταφύγια, οικοτουριστικές δραστηριότητες, όχι να κάνουμε έργα που θα καταστρέψουν τη μοναδικότητα αυτού του μέρους».
Πηγή www.kathimerini.gr
